Ο Ιούδας ο Ισκαριώτης, (יהודה איש־קריות, Yəhûḏāh ʾΚ-qəriyyôṯ) ήταν, με βάση την Καινή Διαθήκη, ένας από τους δώδεκα μαθητές του Ιησού. Ο Ιούδας ήταν υπεύθυνος για το ταμείο του Ιησού και των μαθητών του, αλλά είναι κυρίως γνωστός για τη συμμετοχή του στην προδοσία του Ιησού και τη σύλληψή του.
Το όνομα του είναι επίσης συνδεδεμένο με ένα γνωστικό ευαγγέλιο, το Ευαγγέλιο του Ιούδα, που συναντάται σε ένα κοπτικό κείμενο του πρώιμου 4ου αιώνα. Η προσωπικότητα του Ιούδα έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον πολλών εσωτερικών ομάδων, όπως πολλών γνωστικών σεκτών, και έχει αποτελέσει θέμα πολλών φιλοσοφικών κειμένων, μεταξύ των οποίων το δοκίμιο «Το πρόβλημα του κακού» του Μπέρτραντ Ράσελ και οι «Τρεις εκδοχές του Ιούδα», ένα διήγημα του Χόρχε Λουίς Μπόρχες
Η λέξη «Ιούδας» χρησιμοποιείται σε πολλές γλώσσες για να δηλώσει τον «προδότη» και ο Ιούδας έχει γίνει το αρχέτυπο του προδότη στη δυτική τέχνη και λογοτεχνία. Ο Ιούδας εμφανίζεται σε όλες τις μεταφορές των Παθών του Χριστού, ενώ έχει χρησιμοποιηθεί και σε πολλά σύγχρονα μυθιστορήματα και ταινίες.
Στο ελληνικό κείμενο της Καινής Διαθήκης, ο Ιούδας αποκαλείται Ιούδας Ισκάριωθ και Ισκαριώτης. Στα εβραϊκά, το όνομα Judah (יהודה, Yehûdâh) σημαίνει "Ο Θεός έχει υμνηθεί". Εκλείπει ωστόσο η ακριβής σημασία της λέξης "Ισκαριώτης". Δυο θεωρίες υφίστανται: η πρώτη υποστηρίζει ότι προέρχεται από το εβραϊκό Κ-Qrîyôth, που σημαίνει "ο προερχόμενος από την Κεριώθ". Το Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο αναφέρεται στον Ιούδα ως γιο του Σίμωνα Ισκαριώτη[7]. Η ονομασία Κεριώθ μπορεί να αναφέρεται σε περιοχή της Ιουδαίας, αλλά με το όνομα αυτό ήταν γνωστές και δυο ιουδαϊκές πόλεις
Η δεύτερη θεωρία υποστηρίζει ότι η λέξη "Ισκαριώτης" προέρχεται από τον όρο "σικάριοι", όπως αποκαλούνταν δηλαδή οι ζηλωτές από τους αντιπάλους τους ή, κατ' άλλους, ομάδα δολοφόνων ανάμεσα στους Ιουδαίους επαναστάτες[10]. Ωστόσο, πολλοί ιστορικοί θεωρούν ότι οι σικάριοι αναδείχθηκαν αργότερα τον 1ο αιώνα μ.Χ., όταν ο Ιούδας σίγουρα δεν ανήκε στην ομάδα αυτή.
Παραδοσιακές χριστιανικές απόψεις
Η βιβλική διήγηση
"Το φιλί του Ιούδα" (1866) από τον Γκουστάβ Ντορέ.
Ο Ιούδας αναφέρεται στα Συνοπτικά Ευαγγέλια, το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον και στην αρχή των Πράξεων Αποστόλων. Ο ευαγγελιστής Μάρκος επίσης αναφέρει ότι οι αρχιερείς αναζητούσαν έναν πλάγιο τρόπο για να συλλάβουν τον Ιησού. Αποφασίζουν να μην το πράξουν κατά τη γιορτή, φοβούμενοι την εξέγερση του κόσμου, επιλέγοντας την παραμονή. Τότε ο Σατανάς καταλαμβάνει τον Ιούδα, όπως περιγράφεται στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον.
Σύμφωνα με την περιγραφή στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη, ο Ιούδας πρόδωσε τον Ιησού με αντίτιμο «τριάντα αργύρια» υποδεικνύοντας τον με ένα φιλί στους στρατιώτες του αρχιερέα Καϊάφα, ο οποίος έπειτα παρέδωσε τον Ιησού στους στρατιώτες του Πόντιου Πιλάτου. Τα νομίσματα αυτά πιθανότατα ήταν τυριανά σεκέλ.
Ο θάνατος
Υπάρχουν δυο διαφορετικές αναφορές για το υπόλοιπο της ζωής του Ιούδα:
Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο λέει ότι, μετά τη σύλληψη του Ιησού από τις ρωμαϊκές αρχές και πριν την εκτέλεσή του, γεμάτος τύψεις ο Ιούδας επέστρεψε τα τριάντα αργύρια στους ιερείς και κρεμάστηκε. Οι ιερείς, καθώς απαγορευόταν από τον εβραϊκό νόμο να επιστρέψουν τα χρήματα, τα χρησιμοποίησαν για να αγοράσουν το κτήμα ενός κεραμοποιού, τον λεγόμενο "αγρὸν τοῦ κεραμέως", κάτι που στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο παρουσιάζεται ως εκπλήρωση προφητείας.
Οι Πράξεις των Αποστόλων λένε ότι ο Ιούδας με τα χρήματα αγόρασε ένα χωράφι, αλλά έπεσε καταγής και ξεχύθηκαν τα σπλάχνα του. Το χωράφι αυτό λεγόταν Ακελδαμά
Άλλη μια εκδοχή μας μεταφέρεται από τον Παπία: "Το σώμα του Ιούδα είχε πρηστεί τόσο πολύ που δεν μπορούσε να περάσει από εκεί που περνούσε εύκολα κι ένα άρμα, συνθλίφθηκε από το άρμα και ξεχύθηκαν τα σπλάχνα του".
Ιούδας Ισκαριώτης 1891, από τον Νικολάι Γκε
Ο Ρέιμοντ Μπράουν παράθεσε τις αντικρουόμενες περιγραφές για το θάνατο του Ιούδα ως ένα παράδειγμα ολοφάνερης αντίφασης ανάμεσα στα βιβλικά κείμενα: "Η περιγραφή του Λουκά για το θάνατο του Ιούδα στις Πράξεις Αποστόλων 1:18 μετά βίας συμβιβάζεται με αυτή του Ματθαίου 27:3-10." Το πρόβλημα αυτό ήταν ένα από τα σημεία που ώθησαν τον Κ.Σ. Λιούις, για παράδειγμα, να απορρίψει την άποψη ότι "κάθε δήλωση στις Γραφές είναι ιστορική αλήθεια". Από την αρχαιότητα κιόλας έχουν δοκιμαστεί διάφορες απόπειρες εξισορρόπησης, όπως ότι ο Ιούδας κρεμάστηκε στο χωράφι κι έπειτα το σχοινί έσπασε και άνοιξε το σώμα του καταγής ή ότι οι περιγραφές του Ματθαίου και των Πράξεων Αποστόλων αναφέρονται σε δυο διαφορετικές συναλλαγές.
Ωστόσο, οι μελετητές πρόσφατα επισήμαναν ότι το "κρέμασμα" κατά την αρχαιότητα όντως περιελάμβανε ένα είδος "ξεκοιλιάσματος", εξηγώντας την προφανή αντίφαση ανάμεσα στις δυο πηγές, ότι ο Ιούδας κρεμάστηκε και ξεχύθηκαν τα σπλάχνα του. Ένας αυτόχειρας θα έπεφτε από έναν υψηλό τοίχο ή ένα κλαδί δέντρου πάνω σε ένα κοφτερό στύλο ή πάσσαλο.
Οι σύγχρονοι ιστορικοί τείνουν να απορρίπτουν αυτές τις προσεγγίσεις[22][23], λέγοντας ότι η περιγραφή του Ματθαίου είναι μια μιδρασική έκθεση που επιτρέπει στο συγγραφέα να παρουσιάσει το γεγονός ως επαλήθευση προφητικών αποσπασμάτων της Παλαιάς Διαθήκης. Υποστηρίζουν ότι ο συγγραφέας προσέθεσε φανταστικές λεπτομέρειες, όπως τα τριάντα αργύρια και το κρέμασμα του Ιούδα, σε μια παλαιότερη παράδοση για το θάνατό του.
Η αναφορά του Ματθαίου στο θάνατο του Ιούδα ως εκπλήρωση της "προφητείας του Ιερεμία" έχει προκαλέσει μια αντιπαράθεση, καθώς σαφώς παραφράζει μια ιστορία από το Βιβλίο του Ζαχαρία, που αναφέρεται στην επιστροφή μιας πληρωμής τριάντα αργυρίων. Πολλοί συγγραφείς, όπως ο Αυγουστίνος Ιππώνος, ο Ιερώνυμος και ο Ιωάννης Καλβίνος συμπέραναν πως αυτό ήταν ένα προφανές λάθος.
Ωστόσο, κάποιοι σύγχρονοι συγγραφείς έχουν υποστηρίξει ότι ο Ευαγγελιστής είχε στο νου του όντως κάποιο απόσπασμα από τον Ιερεμία, όπως τα κεφάλαια 18 και 19, τα οποία αναφέρονται σε έναν κεραμοποιό και ένα σημείο ταφής, και το κεφάλαιο 32, που αναφέρεται σε ένα σημείο ταφής και ένα κεραμικό σκεύος.
Το Ευαγγέλιο του Ιούδα
Κύριο λήμμα: Ευαγγέλιο του Ιούδα
Κατά τη δεκαετία του '70, ανακαλύφθηκε ένας κοπτικός πάπυρος στην Αίγυπτο. Μεταφράστηκε και δείχνει να είναι ένα κείμενο του 2ου αιώνα μ.Χ., το οποίο περιγράφει την ιστορία του θανάτου του Ιησού από την οπτική γωνία του Ιούδα. Ο επίλογος αναφέρεται στο κείμενο ως "Ευαγγέλιο του Ιούδα".
Σύμφωνα με μια μετάφραση του χειρόγραφου του 2006, πρόκειται μάλλον για μια γνωστική περιγραφή μιας συμφωνίας μεταξύ Ιησού και Ιούδα, οι οποίοι στην εκδοχή αυτή παρουσιάζονται ως γνωστικώς πεφωτισμένα όντα, όπου ο Ιησούς ζητάει από τον Ιούδα να τον προδώσει στους Ρωμαίους για να τον βοηθήσει να τελειώσει το έργο που του ανέθεσε ο Θεός.
Το Δεκέμβριο του 2007, ένα άρθρο στους New York Times βεβαίωνε ότι η μετάφραση της National Geographic Society περιείχε σφάλματα: "Για παράδειγμα, το χειρόγραφο σε ένα σημείο αναφέρει τον Ιούδα με τον όρο "δαίμων", τον οποίο οι ειδικοί μετέφρασαν στα αγγλικά ως "spirit", λέξη η οποία υποδηλώνει όμως το "πνεύμα" αντί του κυριολεκτικού "δαίμονας", που έτσι χρησιμοποιείται στη γνωστική λογοτεχνία". Η National Geographic Society απάντησε ότι όλα τα ζητήματα που αφορούν τη μετάφραση και θίγονται από το συγκεκριμένο άρθρο αναφέρονται σε παραπομπές σε όλες τις εκδόσεις του κειμένου.
The Kiss of Judas, by Giotto di Bondone
Σύγχρονες αναπαραστάσεις
Οι περισσότεροι Χριστιανοί σήμερα θεωρούν τον Ιούδα προδότη. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η λέξη «Ιούδας» είναι σε πολλές γλώσσες συνώνυμη του προδότη.
Ωστόσο, ορισμένοι ερευνητές έχουν υιοθετήσει την άποψη ότι ο Ιούδας ήταν ο διαπραγματευτής σε μία προσυμφωνημένη ανταλλαγή κρατουμένων, (με αφορμή την Εκδίωξη των Εμπόρων από το Ναό ), ο οποίος παρέδωσε τον Ιησού στους Ρωμαίους μετά από κοινή τους συμφωνία, και ότι η κατοπινή παρουσίαση του ως «προδότη» αποτελεί στρέβλωση της ιστορίας.
Στο βιβλίο του The Passover Plot ο Βρετανός θεολόγος Hugh J. Schonfield ισχυρίζεται ότι η σταύρωση του Ιησού ήταν η ηθελημένη εκπλήρωση μιας βιβλικής προφητείας και ότι ο Ιούδας δρούσε με τον Ιησού να έχει πλήρη γνώση των πεπραγμένων του και να συναινεί στην «προδοσία» του στις αρχές.
Στην ταινία του Μάρτιν Σκορτσέζε Ο τελευταίος πειρασμός, η οποία βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, το μοναδικό κίνητρο της προδοσίας του Ιούδα ήταν να βοηθήσει τον Ιησού, ως ο κοντινότερος φίλος του, διεκπεραιώνοντας ότι δεν κατάφερε κανένας άλλος μαθητής. Παρουσιάζει τον Ιούδα να πραγματοποιεί αυτό που του ζητήθηκε από τον Ιησού, να τον βοηθήσει δηλαδή να εκπληρώσει το πεπρωμένο του και να σταυρωθεί, κάνοντας τη σημασία του Ιούδα καταλυτική για τα μετέπειτα γεγονότα τα οποία είχαν ύψιστη σημασία για τη μετέπειτα σωτηρία του. Αυτή η εκδοχή του Ιούδα παρουσιάζεται και στο πρόσφατα ανακαλυφθέν Ευαγγέλιο του Ιούδα.
Αναπαραστάσεις και συμβολισμοί
Υμνογραφία
Στους ορθόδοξους ύμνους της Μεγάλης Τετάρτης, ο Ιούδας αντιπαραβάλλεται με τη γυναίκα που έλουσε με ακριβό μύρο τον Ιησού κι έπλυνε τα πόδια του με τα δάκρυά της. Σύμφωνα με το Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, ο Ιούδας ενοχλήθηκε από αυτή την εμφανή σπατάλη, προβάλλοντας ότι τα χρήματα αυτά θα μπορούσαν να είχαν δοθεί στους φτωχούς. Μετά από αυτό, ο Ιούδας πήγε στους αρχιερείς και προσφέρθηκε να προδώσει τον Ιησού με αντίτιμο τα τριάντα αργύρια. Οι ύμνοι της Μεγάλης Τετάρτης συγκρίνουν τις δυο αυτές μορφές, ενθαρρύνοντας τους πιστούς να αποφύγουν το παράδειγμα του "έκπτωτου" μαθητή και να μιμηθούν το παράδειγμα της γυναίκας, που ζητούσε εξιλέωση.
Η προδοσία του Ιούδα μνημονεύεται επίσης και στην προσευχή κατά τη Θεία Ευχαριστία:
οὐ μὴ γὰρ τοῖς ἐχθροῖς σου τὸ Μυστήριον εἴπω· οὐ φίλημά σοι δώσω, καθάπερ ὁ Ἰούδας· ἀλλ᾿ ὡς ὁ Λῃστὴς ὁμολογῶ σοι
Ευαγγέλιο του Βαρνάβα
Σύμφωνα με μεσαιωνικά αντίγραφα του Ευαγγελίου του Βαρνάβα, σταυρώθηκε ο Ιούδας και όχι ο Ιησούς. Η μορφή του Ιούδα άλλαξε κι έμοιαζε με τον Ιησού: όταν τον συνέλαβαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες, ο Ιησούς είχε ήδη αναληφθεί. Η μεταμόρφωση αυτή ήταν τόσο πειστική, που ο λαός, οι ακόλουθοι του Χριστού, ακόμα και η μητέρα του, Μαρία, πίστευαν ότι αυτός που συνελήφθη και σταυρώθηκε ήταν ο ίδιος ο Ιησούς.
Το Ευαγγέλιο αναφέρει στη συνέχεια ότι τρεις μέρες μετά την ταφή, το σώμα του Ιούδα εκλάπη από τον τάφο και διαδόθηκαν φήμες για την ανάσταση του Ιησού. Όταν εκείνος έμαθε στον ουρανό για τα συμβάντα, προσευχήθηκε στο Θεό να σταλθεί πίσω στη Γη κι έτσι επέστρεψε στους μαθητές του, τη μητέρα του και τους ακολούθους του, τους διηγήθηκε τα αληθινά γεγονότα και ανελήφθη ξανά στους ουρανούς, για να γυρίσει στο τέλος των ημερών.
Τέχνη και λογοτεχνία
Καθεδρικός του αγίου Λαζάρου, Οτούν. Η αυτοκτονία του Ιούδα
Ο Ιούδας αποτελεί το αρχέτυπο του προδότη στη δυτική κουλτούρα, με συμμετοχή σε όλες τις αναπαραστάσεις του θείου δράματος. Στη Θεία Κώμωδία του Δάντη βρίσκεται στο χαμηλότερο κύκλο της κόλασης και αποτελεί έναν από τους τρεις καταδικασμένους που είναι τόσο κολασμένοι ώστε καταδικάστηκαν να μασιούνται αιώνια στο στόμα του τρικέφαλου Σατανά. (Οι άλλοι είναι ο Βρούτος και ο Κάσσιος, που συνωμότησαν εναντίον του Ιούλιου Καίσαρα και τελικά τον δολοφόνησαν.)
Ο Ιούδας αποτελεί το θέμα μίας από τις παλαιότερες σωζόμενες αγγλικές μπαλάντες, που χρονολογείται το δέκατο τρίτο αιώνα, στην οποία η ενοχή για την προδοσία του Ιησού αποδίδεται στην αδερφή του.
To ορατόριο του Έντουαρντ Έλγκαρ, «Οι απόστολοι», παρουσιάζει τον Ιούδα να θέλει να αναγκάσει τον Ιησού να διακηρύξει τη θεότητά του και να ιδρύσει το Βασίλειο Tου στη γη. Τελικά ενδίδει στο αμάρτημα της απόγνωσης.
Στο μυθιστόρημα του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα», ο Ιούδας πληρώνεται από τον αρχιερέα της Ιουδαίας για να καταθέσει ενάντια στον Ιησού, που προκαλούσε προβλήματα στο λαό της Ιερουσαλήμ. Μετά τη σταύρωση, ο Πόντιος Πιλάτος νιώθει τύψεις και ξεσπά στον Ιούδα, διατάζοντας τη θανάτωση Tου.
Στο διήγημα του Τζωρτζ Ρ.Ρ. Μάρτιν «Η Οδός του Σταυρού και του Δράκου», μία σέκτα με την ονομασία «Τάγμα του αγίου Ιούδα του Ισκαριώτη» προωθεί ένα ευαγγέλιο του «αγίου Ιούδα» το οποίο διαφέρει αρκετά από τη διήγηση της Καινής Διαθήκης.
Το μυθιστόρημα του Μάικλ Μούρκοκ «Ιδού ο άνθρωπος» παρέχει μία διαφορετική, περισσότερο ανθρώπινη παρουσίαση του Ιούδα. Στο βιβλίο, ο Καρλ Γκλογκάουερ, ο ταξιδιώτης από τον εικοστό αιώνα που παίρνει τη θέση του Ιησού, ζητά από ένα διστακτικό Ιούδα να τον προδώσει προκειμένου να εκπληρωθεί η προφητεία για τη σταύρωση.
Ο θεατρικός συγγραφέας Στίβεν Αντλι Γκίργκις στο θεατρικό του με τίτλο «Οι τελευταίες ημέρες του Ιούδα Ισκαριώτη» (2004) φαντάζεται τι θα γινόταν αν η υπόθεση του Ιούδα εξεταζόταν από ένα μεταθανάτιο δικαστήριο.
Ο Ιούδας είναι ένας από τους πρωταγωνιστές στη ροκ όπερα Ιησούς Χριστός Σουπερστάρ, στην οποία απεικονίζεται να έχει τη λανθασμένη εντύπωση για το κίνημα του Ιησού. Σε αυτή την εκδοχή, το κίνητρο του Ιούδα είναι ο φόβος του για το τι θα έκαναν οι Ρωμαίοι στους Ιουδαίους αν ο Ιησούς δε σταματούσε το έργο του. Ο Ιούδας παρουσιάζεται σαν ένας ανθρωπιστής που ενδιαφέρεται περισσότερο να χορτάσει την πείνα των φτωχών παρά να σώσει τις ψυχές τους.
Στο τραγούδι του «Με το θεό στο πλευρό μας», ο Μπομπ Ντίλαν τραγουδά: «... σκεφτόμουν το εξής. Ότι ο Ιησούς Χριστός προδόθηκε με ένα φιλί. Αλλά δε μπορώ να σκεφτώ για εσάς. Πρέπει μόνοι σας να αποφασίσετε, ένα ήταν ο Θεός στο πλευρό του Ιούδα.»
Παραπομπές
↑ Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, 12:6,31, 13:29,31
↑ Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, 26:14,16, 26:47,56
↑ Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο, 14:10,11, 14:42,52
↑ Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον, 22:1,5, 22:47,53
↑ Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, 13:18,30, 18:1,11
↑ Βιστωνίτης, Αναστάσης (2008-11-25). "Τι έγραψε ο Βενιαμίν Ισκαριώτης". Το Βήμα. Ανακτήθηκε στις 2009-04-15.
↑ Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, 6:71
↑ New English Translation Bible, n. 11 in Matthew 11
↑ Η Ιουδαία Στους Χρόνους του Χριστού
↑ Bastiaan van Iersel, Mark: A Reader-Response Commentary, Continuum International (1998), σελίδα 167.
↑ Brown, Raymond E. (1994). The Death of the Messiah: From Gethsemane to the Grave: A Commentary on the Passion Narratives in the Four Gospels v.1 pp. 688-92. New York: Doubleday/The Anchor Bible Reference Library. ISBN 0-385-49448-3
↑ BibleGateway.com - Passage Lookup: Luke 22:3. BibleGateway.
↑ Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, 26:14,131
↑ Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, 27:9-10
↑ Πράξεις Αποστόλων 1:18
↑ (Papias Fragment 3, 1742-1744)
↑ Raymond E. Brown, An Introduction to the New Testament, σελ. 114.
↑ επιστολή στον Clyde S. Kilby, 7 Μαΐου 1959, αναφέρεται στο βιβλίο του Michael J. Christensen, C. S. Lewis on Scripture, Abingdon, 1979, Appendix A
↑ π.χ. ο Άλφρεντ Έντερσχάιμ συμπέρανε πως "δεν υπάρχει ουσιαστική παρέκκλιση". Life and Times of Jesus the Messiah, 5.xiv, 1883.
↑ Easton’s Bible Dictionary: Judas. christnotes.org. Ανακτήθηκε στις 2007-06-26.
↑ The purchase of "the potter's field", Appendix 161 of the Companion Bible. Ανακτήθηκε στις 2008-02-15.
↑ Charles Talbert, Reading Acts: A Literary and Theological Commentary, Smyth & Helwys (2005) σελ. 15
↑ Frederick Dale Bruner, Matthew: A Commentary, Eerdmans (2004), σελίδα 703.
↑ Reed, David A. (2005). "Saving Judas"—A social Scientific Approach to Judas’s Suicide in Matthew 27:3–10 (PDF). Biblical Theology Bulletin. Ανακτήθηκε στις 2007-06-26.
↑ Ζαχαρίας, 11:12-13
↑ Vincent P. Branick, Understanding the New Testament and Its Message, (Paulist Press, 1998), σελ. 126-128.
↑ Frederick Dale Bruner, Matthew: A Commentary (Eerdmans, 2004), σελίδα 710. Αυγουστίνος: "Μπορεί να συνέβη έτσι, το όνομα Ιερεμίας να ήρθε στο μυαλό του Ματθαίου καθώς έγραφε αντί του Ζαχαρία, όπως τόσο συχνά συμβαίνει" [1]
↑ Ιερώνυμος, Epistolae 57.7: "To χωρίο αυτό δε βρίσκεται στον Ιερεμία, αλλά στο Ζαχαρία, με διαφορετικές λέξεις και γενικά με αλλαγμένη σειρά". [2]
↑ Ιωάννης Καλβίνος, Commentary on a Harmony of the Evangelists, Matthew, Mark and Luke, 3:177: "Το ίδιο το χωριό ξεκάθαρα δείχνει ότι το όνομα του Ιερεμία μπήκε κατά λάθος αντί του Ζαχαρία, γιατί στον Ιερεμία δε βρίσκουμε τίποτα τέτοιου είδους, ή ο,τιδήποτε που να το προσεγγίζει έστω". [3]
↑ Donald Senior, The Passion of Jesus in the Gospel of Matthew (Liturgical Press, 1985), page 107-108; Anthony Cane, The Place of Judas Iscariot in Christology (Ashgate Publishing, 2005), σελίδα 50.
↑ Δείτε επίσης Maarten JJ Menken, 'The Old Testament Quotation in Matthew 27,9-10', Biblica 83 (2002): 9-10.
↑ "Judas 'helped Jesus save mankind'," BBC News Website, published 2006/04/07 (http://news.bbc.co.uk/go/pr/fr/-/1/hi/world/americas/4882420.stm)
↑ Time Line of Early Christianity-The Lost Gospel of Judas-National Geographic
↑ 'Gospel' Offers Radical New Perspective on Judas. Religion. NPR:National Public Radio. Greg Allen. Ανακτήθηκε στις 2009-04-17.
↑ April D. Deconick, 'Gospel Truth', New York Times, 1 December 2007
↑ Statement from National Geographic in Response to April DeConick's New York Times Op-Ed "Gospel Truth"
↑ Dirk Grützmacher: The "Betrayal" of Judas Iscariot : a study into the origins of Christianity and post- temple Judaism. , Edinburgh 1998 (Thesis (M.Phil) --University of Edinburgh, 1999)
↑ ... I've been thinkin' about this. That Jesus Christ was betrayed by a kiss. But I can't think for you. You'll have to decide, whether Judas Iscariot had God on his side.
wikipedia
